Η Αναγνωστική Εταιρία Κερκύρας είναι το παλαιότερο πνευματικό ίδρυμα της Ελλάδας, με αδιάλειπτη λειτουργία από το 1836.

Γέννημα των φιλελεύθερων δυτικοευρωπαϊκών ιδεών των αρχών του 19ου αιώνα και της διαμορφούμενης κοινής ευρωπαϊκής αντίληψης, ανέπτυξε κοινωνικό, μορφωτικό, πολιτικό και πατριωτικό χαρακτήρα κατέχοντας σημαντική θέση στην πνευματική και κοινωνική ζωή του Ιόνιου χώρου.

Μέλη της υπήρξαν οι πιο σημαντικές προσωπικότητες που έζησαν στην Κέρκυρα τους δυο τελευταίους αιώνες, μεταξύ των οποίων ο Διονύσιος Σολωμός, ο Ανδρέας Κάλβος, ο Ιάκωβος Πολυλάς, ο Λορέντζος Μαβίλης, ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης και πολλοί άλλοι.

Από τις αρχές του 20^ου αιώνα είναι εγκατεστημένη σ’ ένα ιδιόκτητο εμβληματικό διώροφο κτήριο του 18ου αιώνα, που βρίσκεται στο ανατολικό μέτωπο της παλιάς πόλης της Κέρκυρας και διαθέτει αίθουσες μουσειακού χαρακτήρα.

Διαθέτει μια πλούσια εξειδικευμένη και διαρκώς εμπλουτιζόμενη βιβλιοθήκη (άνω των 35.000 τόμων, συμπεριλαμβανομένων σπάνιων εκδόσεων των 16ου-19ου αι.), καθώς και μοναδικές συλλογές ποικίλων αρχειακών τεκμηρίων (χειρογράφων, χαρτών, εφημερίδων, έργων τέχνης, φωτογραφιών).

Από το 1969 εκδίδει το επιστημονικό περιοδικό «Δελτίο Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας». Παράλληλα, εκδίδει και άλλα βιβλία επτανησιακού ενδιαφέροντος. Διατηρεί επαφές με πνευματικά ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού καθώς και με την πανεπιστημιακή κοινότητα. Επίσης, παρεμβαίνει σε καίρια πολιτιστικά ζητήματα, διατυπώνοντας υπεύθυνο λόγο για θέματα που την αφορούν.

Σήμερα αριθμεί περίπου 450 μέλη και διοικείται από Διοικητική Επιτροπή που εκλέγεται εκ των «ιδρυτικών» μελών της, ανά διετία.

Κύριοι σκοποί της είναι:

Α. η έρευνα, μελέτη, προβολή και διάδοση του επτανησιακού πολιτισμού σε όλες τις εκφάνσεις του,

Β. η περαιτέρω οργάνωση κι ο εμπλουτισμός της εξειδικευμένης βιβλιοθήκης της, καθώς και των συλλογών της,

Γ. η διοργάνωση επιστημονικών συνεδρίων, διαλέξεων, συναυλιών, εκθέσεων κι εκπαιδευτικών προγραμμάτων,

Δ. η συντήρηση και ψηφιοποίηση των σπάνιων εκδόσεων και του μοναδικού αρχειακού υλικού,

Ε. η αξιοποίηση των σύγχρονων πολυμέσων για τη διάχυση της γνώσης στην παγκόσμια ερευνητική κοινότητα και η προσέγγιση των νέων,

ΣΤ. η ενίσχυση των επαφών με την πανεπιστημιακή κοινότητα και αντίστοιχα ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού.

Η Αναγνωστική Εταιρία αποτελεί – για τα ελληνικά δεδομένα –  έναν μοναδικό σύνθετο θεσμό, όπως αυτός έχει διαμορφωθεί στο πέρασμα δυο σχεδόν αιώνων αδιάλειπτης λειτουργίας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι σήμερα εδράζεται σε τέσσερα θεμελιώδη χαρακτηριστικά, τα οποία ταυτοχρόνως αποτελούν και τους βασικούς τομείς των δραστηριοτήτων της:

Α. το κοινωνικό – πολιτιστικό – μορφωτικό στοιχείο, όχι μόνον διότι είναι γέννημα των φιλελεύθερων κοινωνικών συνθηκών του 19^ου αιώνα αλλά διότι, έως και σήμερα, ο δραστήριος πυρήνας της Αναγνωστικής Εταιρίας αποτελείται από τα εκατοντάδες μέλη της. Και συνακόλουθα, διότι διατηρεί και αναπτύσσει μια πλατιά κοινωνική απήχηση, καθώς οι δραστηριότητές της είναι πολυσυλλεκτικές και προσελκύουν ένα ευρύ φάσμα ενδιαφέροντος.

Β. το εκπαιδευτικό στοιχείο, με εστίαση στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, μέσω επιτυχημένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε εθελοντική -αλλά τακτική- βάση και με παράλληλη την πρόσφατη προσπάθεια εκσυγχρονισμού των ψηφιακών υποδομών ως φιλικού τρόπου προσέγγισης.

Γ. το αμιγώς ερευνητικό στοιχείο, με εστίαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, τόσο σε επίπεδο διάθεσης σπάνιου ερευνητικού υλικού, όσο και σε επίπεδο ενίσχυσης των πρωτότυπων επιστημονικών εκδόσεων για τον Ιόνιο χώρο.

Δ. το «μουσειακό» στοιχείο, υπό την έννοια ότι η Αναγνωστική Εταιρία στεγάζεται σε ένα ιδιόκτητο διώροφο κτήριο του 18^ου αιώνα, εκτάσεως 1.000 τ.μ. περίπου, με τις αίθουσές της να είναι διακοσμημένες με πληθώρα αυθεντικών τεκμηρίων σημαντικού ιστορικού φορτίου.

Μέσα στο παραπάνω πλαίσιο, η Δ.Ε. της Αναγνωστικής Εταιρίας, με έντονη συναίσθηση της ευθύνης της και με μεγάλη αγωνία για την  διάσωση και ανάδειξη του αρχειακού της πλούτου, αφενός συνεχίζει τις καθιερωμένες της δραστηριότητες, αφετέρου αναπτύσσει νέες ιδέες, οι οποίες σχεδιάζονται γύρω από τους προαναφερθέντες τέσσερις βασικούς άξονες, που συχνά αλληλοδιαπλέκονται και αλληλοσυμπληρώνονται.

Η Αναγνωστική Εταιρία Κερκύρας ιδρύθηκε από δεκατέσσερις νέους Κερκυραίους διανοούμενους αστούς, που είχαν μόλις επιστρέψει από Γαλλικά και Ιταλικά κυρίως Πανεπιστήμια και, έχοντας επηρεαστεί από αντίστοιχα δυτικοευρωπαϊκά σωματεία (για παράδειγμα από την Societé de Lecture de Genève), επιθυμούσαν να μεταλαμπαδεύσουν στον τόπο τους τα νέα πνευματικά και πολιτικά ρεύματα, τα οποία τότε διακινούνταν κυριότατα μέσα από τον έντυπο λόγο.

Γι’ αυτό, ο αρχικός σκοπός της ίδρυσής της ήταν να συγκεντρώνει όσο το δυνατόν περισσότερα και διαφορετικής προέλευσης έντυπα: εφημερίδες, επιστημονικά περιοδικά και συγγράμματα διαφόρων ευρωπαϊκών κέντρων, τα οποία ήταν προσιτά στους χώρους της.

Έτσι, η Αναγνωστική Εταιρία λειτούργησε εξ αρχής ως μια Λέσχη με κοινωνικό, μορφωτικό, πολιτικό και πατριωτικό χαρακτήρα. Εάν μάλιστα θα πρέπει να επιλέξουμε τον πιο ουσιαστικό ρόλο της, αυτός είναι  ο πατριωτικός, με κύρια επιδίωξη την Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα.

Ας μην ξεχνάμε ότι εκείνη την εποχή, η Κέρκυρα ήταν η πρωτεύουσα του Κράτους των Επτά Ηνωμένων Ιονίων Νήσων (του λεγόμενου Ιονίου Κράτους), το οποίο τελούσε υπό βρετανική «Προστασία» (1814-1864).

Μόλις δεκαπέντε χρόνια πριν, το 1821, είχε ξεσπάσει η Ελληνική Επανάσταση απέναντι στην οθωμανική Κυριαρχία, που μετά από έναν δεκαετή σκληρό αγώνα, οδήγησε στη δημιουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους (1831).

Αξιοσημείωτο είναι επίσης, ότι στην Κέρκυρα, το 1824, χάρη στον αγώνα και την επιμονή του μεγάλου Άγγλου φιλέλληνα λόρδου Φρειδερίκου Νορθ Γκίλφορντ, είχε ιδρυθεί η Ιόνιος Ακαδημία, το πρώτο ελληνικό πανεπιστήμιο, το οποίο συνέβαλε ουσιαστικά στην πνευματική ανάπτυξη του ελληνισμού. Δηλωτικό της σχέσης μεταξύ των δύο πνευματικών ιδρυμάτων είναι ότι ο πρώτος πρόεδρος της Αναγνωστικής Εταιρίας υπήρξε ο μετέπειτα καθηγητής φιλοσοφίας της Ιονίου Ακαδημίας, Πέτρος Βράιλας – Αρμένης.

Έτσι, σημαντική είναι η συνεισφορά της Αναγνωστικής Εταιρίας στην καθιέρωση της ελληνικής γλώσσας ως επίσημης γλώσσας του Ιονίου Κράτους, στη θέσπιση της Ελευθεροτυπίας στα Επτάνησα (1848), στη μεταρρύθμιση (1850) του ανελεύθερου Συντάγματος του 1817, ενώ τα μέλη της δεν έπαψαν να αγωνίζονται για την εθνική αποκατάσταση του επτανησιακού λαού.

Άλλωστε, πολλές προσωπικότητες που έζησαν στην Κέρκυρα είχαν εκλεγεί μέλη της, μεταξύ των οποίων ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός, ο επίσης μείζων ποιητής και καθηγητής της Ιονίου Ακαδημίας Ανδρέας Κάλβος, οι Βιάρος και Αυγουστίνος αδελφοί Καποδίστρια, ο Νικολό Τομαζαίο, ο Μητροπολίτης Αθανάσιος Πολίτης, ο ποιητής Γεράσιμος Μαρκοράς, ο λογοτέχνης και πρώτος μεταφραστής των ομηρικών επών και του Σαίξπηρ στη νέα ελληνική, Ιάκωβος Πολυλάς, ο ήρωας ποιητής Λορέντζος Μαβίλης, ο μετέπειτα Πρωθυπουργός της Ελλάδος Γεώργιος Θεοτόκης, ο κορυφαίος έλληνας υδατογράφος Άγγελος Γιαλλινάς, ο κορυφαίος πεζογράφος Ντίνος Θεοτόκης, ο Μητροπολίτης Κερκύρας και μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας και πολλοί άλλοι.

Μετά την Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα, το κέντρο βάρους των δραστηριοτήτων των ανθρώπων του πνεύματος και της πολιτικής  μετατίθεται στην Αθήνα, την πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους. Έτσι, άξια και δραστήρια μέλη της Εταιρίας συνεχίζουν να αγωνίζονται για την απελευθέρωση των άλλων υπόδουλων περιοχών της Ελλάδας, ενώ ήδη από το 1891, μέλη της Εταιρίας εκλέγονται και γυναίκες.

Η Αναγνωστική, καθ’ όλη τη διάρκεια του 19^ου αιώνα, δεν διέθετε μόνιμη στέγη. Από το 1921 έχει εγκατασταθεί στην πρώην οικία του Γερμανού εμπόρου Μαρτίνου Φελς, ένα χαρακτηριστικό κτήριο της περιόδου της Ενετοκρατίας με προσθήκες του 19^ου αιώνα, το οποίο περιήλθε στην ιδιοκτησία της Εταιρίας το 1928.

Βεβαίως, η Αναγνωστική και στις πρώτες δεκαετίες του 20^ου αιώνα συνεχίζει να κατέχει σημαντική θέση στην πνευματική και κοινωνική ζωή της Κέρκυρας, εμπλουτίζοντας συνεχώς τη βιβλιοθήκη της και τη συλλογή έργων Τέχνης, παρεμβαίνοντας στα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα που προκύπτουν, καθιερώνοντας κύκλους πνευματικών δραστηριοτήτων, συμβάλλοντας εν τέλει, στην επαφή του κερκυραϊκού κοινού με το τοπικό, ελληνικό αλλά και το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι.

Ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος ανέκοψε την πορεία της Εταιρίας. Το κτήριο είχε επιταχθεί από τον ιταλικό στρατό κατοχής και είχε πληγεί από τους βομβαρδισμούς, χωρίς  όμως να υποστεί τεράστιες απώλειες. Μετά την απελευθέρωση, γρήγορα ανέκαμψε, χάρη στον κόπο δραστήριων μελών και διοικήσεων και σταδιακά  η Αναγνωστική έλαβε ξανά τη θέση της δυναμικά στην κερκυραϊκή κοινωνία.

Καθοριστικό ρόλο στην ανανέωση της Εταιρίας διαδραμάτισε ο μακροβιότερος έως τώρα πρόεδρός της (1969-1987) Κώστας Νικολάκης-Μούχας, ο οποίος, μεταξύ άλλων, εμπνεύστηκε και καθιέρωσε το Δελτίο της Αναγνωστικής Εταιρίας.

Παράλληλα, κατά την περίοδο της προεδρίας του, συνεχίστηκε εντατικά ο εμπλουτισμός των συλλογών της Εταιρίας με έντυπο και αρχειακό υλικό, καθώς και καλλιτεχνικές συλλογές. Χαρακτηριστικά παραδείγματα η απόκτηση της  αξιολογότατης βιβλιοθήκης Στέφανου (Νάκη) Πιέρη, αποτελούμενης από 8.500 τόμους, μεταξύ των οποίων πολλά μοναδικά έντυπα, η αγορά σημαντικού τμήματος του Αρχείου Γκίλφορνρτ (που αφορά κυρίως την ίδρυση της Ιονίου Ακαδημίας), το οποίο περιήλθε στην ιδιοκτησία της Αναγνωστικής Εταιρίας, μετά από πλειστηριασμό στο Λονδίνο, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, χάρη στη συμβολή ελλήνων εφοπλιστών του Λονδίνου (οικογένεια Βλασσόπουλου, Τρύφων Κέδρος, Γεώργιος Χατζαντωνάκης, Γεώργιος Λαιμός, Ιωάννης Χατζηπατέρας).

Ενδεικτική της ακτινοβολίας και της πανελλήνιας αναγνώρισης, είναι η βράβευση της Αναγνωστικής Εταιρίας από την Ακαδημία Αθηνών, το 1978, με το σκεπτικό «…ότι επί έτη τεσσαράκοντα και εκατόν/ προς την των επτανησιακών σπουδών προκοπήν / και την των νέων παιδείαν πολλά / μετά ζήλου πράττουσα διατελεί».

Κατά τις δυο παρελθούσες δεκαετίες, η Αναγνωστική Εταιρία δέχτηκε σημαντικές χορηγίες που τις επέτρεψαν να εκσυγχρονίσει τις υποδομές της. Στους πιο πρόσφατους Μεγάλους Ευεργέτες, συγκαταλέγονται το Ίδρυμα Νιάρχου, το Ίδρυμα Λεβέντη,  ο κύριος Γεώργιος Δαυίδ, η κυρία Αλεξάνδρα Βοβολίνη–Λασκαρίδη, οι κύριοι Κωστής και Βασίλης Δρακόπουλος, το Ίδρυμα Μποδοσάκη, το Ίδρυμα Λάτση, το Gnosis Foundation, η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας, οι αείμνηστοι Ρενέ Αναγνώστου, Μπρούνο Πακόρ, Νικόλαος Παπακωστόπουλος και Αλίκη Παδοβά.

Τα τελευταία χρόνια, συστηματικά και με μεγάλη γενναιοδωρία υποστηρίζει το έργο μας ο Μεγάλος Ευεργέτης κύριος Σπύρος Φλαμπουριάρης.

Σήμερα, η Αναγνωστική Εταιρία αριθμεί περί τα 450 μέλη. Διαθέτει μια πλούσια εξειδικευμένη και διαρκώς εμπλουτιζόμενη βιβλιοθήκη (άνω των 35.000 τόμων), η οποία περιλαμβάνει μοναδικές στο είδος τους συλλογές βιβλίων και άλλων αρχειακών τεκμηρίων, χρονολογούμενων από τον 16^ο αιώνα μέχρι την εποχή μας, με κορωνίδα την επτανησιακή βιβλιοθήκη, που αποτελείται από  8.000 τόμους που αφορούν καθοιονδήποτε τρόπο τον Ιόνιο χώρο. Επίσης διαθέτει:

– Σημαντικό αριθμό σπάνιων εφημερίδων (220 τίτλοι) του 19^ου και 20^ου αιώνα, που αριθμεί συνολικά πάνω από 20.000 φύλλα.

– Σημαντικό αριθμό σπανίων χειρογράφων χαρτών, των αρχών του 19^ου αιώνα.

– Συλλογή περίπου 1000 μονοφύλλων από τα τέλη του 18^ου αι. έως τις αρχές του 20^ου αι.

– Σημαντικό αριθμό έργων ζωγραφικής και χαρακτικών, φωτογραφιών, καθώς και αξιόλογη αρχειακή συλλογή.

Το παραπάνω υλικό διατίθεται προς μελέτη στο αναγνωστήριο της Βιβλιοθήκης της Εταιρίας, το οποίο είναι ανοικτό στο κοινό, ενώ εξυπηρετούνται ερευνητές από όλον τον κόσμο, μέσω των υπηρεσιών του Διαδικτύου.

Ακόμη, όπως ήδη ειπώθηκε, από το 1969 εκδίδεται ένα επιστημονικό περιοδικό με τίτλο «Δελτίο Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας», το οποίο περιέχει μελέτες, ιστορικές, λαογραφικές, αρχαιολογικές κ.ά. που αφορούν την Κέρκυρα και γενικότερα  την Επτάνησο, ενώ παράλληλα έχει πραγματοποιήσει κι άλλες εκδόσεις επτανησιακού ενδιαφέροντος.

Τέλος, οργανώνει επιστημονικά συνεδρία, διαλέξεις, συναυλίες, εκθέσεις, ενώ πραγματοποιεί εκπαιδευτικά προγράμματα απευθυνόμενα στους μαθητές των Γυμνασίων και Λυκείων της Κέρκυρας, αλλά και στην Πανεπιστημιακή κοινότητα του νησιού, ενώ παράλληλα διατηρεί συστηματικές επαφές με ελληνικά και ξένα ευρωπαϊκά πνευματικά Ιδρύματα.

Η Αναγνωστική Εταιρία διαθέτει μία σπάνια συλλογή έντυπου και αρχειακού υλικού, που απορρέει από την πνευματική παραγωγή του επτανησιακού πολιτισμού των τελευταίων πέντε αιώνων. Ο συνδυασμός των συλλογών με την μοναδική ατμόσφαιρα των χώρων της, την καθιστούν ελκυστικό ερευνητικό κέντρο για ένα ευρύ φάσμα ημεδαπών και αλλοδαπών ερευνητών και επισκεπτών.

Έτσι, συνεχίζει να αποτελεί έναν φωτεινό πνευματικό φάρο και σταθερό σημείο αναφοράς στα πολιτισμικά πράγματα του τόπου, αναδεικνύοντας τον Επτανησιακό Πολιτισμό σε όλες τις εκφάνσεις του, όπως και γενικότερα τον Ελληνικό και Ευρωπαϊκό Πολιτισμό.